Kemoterapötik Ajanlarda Toksisite Değerlendirmesi
Giriş
Tehlikeli ilaç sınıflandırması Amerika’nın ulusal örgütü NIOSH – National Institute for Occupational Safety and Health tarafından yapılmaktadır. NIOSH tehlike seviyesine göre ilaçları 3 gruba ayırmıştır.
¾ Grup-1: Üreticinin güvenli kullanım kılavuzuna sahip olanlar dahil antineoplastik ilaçlar.
¾ Grup-2: NIOSH tehlikeli ilaç kriterlerinden bir veya daha fazlasını karşılayan ve antineoplastik olmayan ilaçlar.
¾ Grup-3: Aktif olarak gebe kalmaya çalışan erkekler ve kadınlar ile hamile veya emziren kadınlar için birincil olarak üreme riski oluşturan ve antineoplastik olmayan ilaçlar.
Kemoterapi tedavilerinde kullanılan birçok ilaç Grup-1’e dahildir. Bu ilaçların ulusal ve uluslararası standartlar gereğince özel güvenlik önlemleri alınarak hazırlanması zorunludur. Güvenlik önlemleri; negatif basınç sistemlerine sahip temiz odaları, Class II B2 tip biyolojik güvenlik kabinlerini, kapalı sistem ilaç hazırlama cihazlarını (CSTD), tehlikeli ilaçlara özel kişisel koruyucu ekipmanları ve buna benzer bileşenleri içerir. Tehlikeli ilaç hazırlayacak personeller, bu konudaki standartları içeren özel bir eğitim almış olmalıdırlar. İlaç hazırlanma alanlarının temizlik ilkeleri ve ünite iş akışı da standartlarla belirlenmiştir. Dökülmeler için özel talimatlar bulunur. Tehlikeli ilaçlar, klinik alanlarda güvenlik önlemleri olmadan hazırlanamazlar.
Bununla birlikte kemoterapi tedavilerinde kullanılan bazı ajanlar tehlikeli ilaç sınıfına dahil değildir ya da düşük riskli olarak tanımlanır. Bu tarz ajanların ihtiyaç duyulduğunda klinik alanlarda ve/veya özel güvenlik önlemleri olmadan hazırlanması kurum eczacılarının insiyatifinde değerlendirilebilir.
Kemoterapi Tedavisinde Kullanılan İlaçlar İçin Toksisite Sınıflandırması
¾ Terapötik Sınıfı Antineoplastik Olan Toksik İlaçlar
Bu ilaçlar, NIOSH Grup-1’de yer alan ilaçlardır. Ünitelerde gerekli kişisel güvenlik önlemleri alınarak temiz oda içinde ve ilgili standartlara uyum gösterilerek hazırlanmalıdır. Kemoterapi tedavilerinde kullanılan birçok ilaç bu gruba dahildir.
¾ Terapötik Sınıfı Antineoplastik Olmayan ve Buna Rağmen Toksik Olan İlaçlar
Bu ilaçlar NIOSH Grup-2 ve Grup-3’de yer alan ilaçlardır. Grup-3 ilaçların, erkeklerde ve kadınlarda üreme sistemi üzerine toksik etkileri olabilir. Ayrıca hamilelikte ya da emzirme döneminde risklidir. Ünitelerde hazırlama yapılıyorsa, gerekli kişisel güvenlik önlemleri alınarak temiz oda içinde hazırlanmalıdır. Zoledronik asit bu grup ilaçlara örnek teşkil eder.
¾ Terapötik Sınıfı Antineoplastik Olmayan ve Toksik Olmayan İlaçlar
Kemoterapi tedavilerinde destek amaçlı kullanılan bu grup ilaçlar toksik değildir ve NIOSH listelerinde yer almaz. Ünitelerde hazırlama yapılıyorsa, toksik ilaçlar için gerekli olan güvenlik önlemleri alınmadan hazırlanabilir. Klinik ortamında hazırlanmalarında toksisite açısından herhangi bir risk bulunmaz. İbandronik asit, Kalsiyum folinat, Mesna bu grup ilaçlara örnek teşkil eder.
¾ Terapötik Sınıfı Antineoplastik Olan ve Düşük Risk Sınıfında Olan İlaçlar
Monoklonal antikorlar için yapılan bir bilimsel çalışmada, toksisite açısından düşük risk kategorisinde değerlendirilen 5 MAB tespit edilmiştir. Bu ilaçlar, bilimsel çalışmada açıklandığına göre, klinik alanlarda özel güvenlik önlemleri olmadan hazırlanabilir. Adalimumab, Basiliximab, Daclizumab, Efalizumab, Palivizumab bu grup ilaçlara örnek teşkil eder.
NOT: Bu etken maddelerden Adalimumab ayrıca, NIOSH’un 2018 tarihli NOTICE’ inde kategori 3 olarak değerlendirilmiştir. (Category 3—Available information shows no toxic effect or shows a toxic effect that does not meet the NIOSH definition of a hazardous drug – Mevcut bilgilere göre toksik etki göstermeyen ya da NIOSH tehlikeli ilaç tanımına uyan toksik etki göstermeyen ilaçlar.)
¾ Terapötik Sınıfı Antineoplastik Olan ve Düşük Risk Sınıfına Girmek Üzere Olan İlaçlar
Monoklonal antikorlar için yapılan bir bilimsel çalışmada, toksisite açısından düşük risk kategorisine girmek üzere olan 2 MAB tespit edilmiştir. Bu ilaçlar, bilimsel çalışmada açıklandığına göre, eğer gerekliyse klinik alanlarda hazırlanabilir. Trastuzumab ve Infliximab bu grup ilaçlara örnek teşkil eder.
NOT: Bu etken maddelerden Infliximab ayrıca, NIOSH’un 2018 tarihli NOTICE’inde kategori 3 olarak değerlendirilmiştir. (Category 3—Available information shows no toxic effect or shows a toxic effect that does not meet the NIOSH definition of a hazardous drug – Mevcut bilgilere göre toksik etki göstermeyen ya da NIOSH tehlikeli ilaç tanımına uyan toksik etki göstermeyen ilaçlar.)
¾ NIOSH 2018 Notice Kategori-4’te Yer Alan İlaçlar
Bu ilaçlar, NIOSH’un 2018 tarihli NOTICE’inde kategori 4 olarak değerlendirilmiştir. (Category 4—Available toxicity information demonstrates or supports a determination that the drug does not meet the NIOSH definition of a hazardous drug – Mevcut toksisite bilgileri ilacın NIOSH tehlikeli ilaç tanımına dahil olduğunu desteklemez ya da göstermez.). Bu ilaçlar, eğer gerekliyse klinik alanlarda hazırlanabilir. Cetuximab, Elotuzumab ve Golimumab bu grup ilaçlara örnek teşkil eder.
Sonuç
Kemoterapi tedavilerinde kullanılan ilaçların bir kısmı (yukarıda açıklanmıştır) toksik değildir, toksisite açısından düşük risk sınıfındadır ya da düşük risk sınıfına girmek üzeredir. Kemoterapi hazırlama ünitelerinde yaşanan yoğunluklar sebebiyle, bu grup ilaçlar ilgili yönergeler ya da bilimsel çalışmalarda açıklanan verilere dayanarak, klinik ortamlarda ve/veya temiz odalar içinde ancak toksik ilaçlar için gereken güvenlik önlemleri alınmadan hazırlanabilir. Bu grup ilaçlar için yaşanan dökülme – kırılma olayları, toksik ilaçlar için yaşanan dökülme – kırılma olaylarına kıyasla daha düşük seviye güvenlik önlemleri gerektirir. İlaç hazırlama personellerinin bu ilaçlar hakkında bilgi sahibi olması, kemoterapi ilaç hazırlama ünitelerinde yaşanan iş akışı yoğunluğunu ve dökülme – kırılma durumlarında yaşanan panik ortamını hafifletecektir. Ayrıca bu ilaçlara toksik ilaç gibi davranma sebebiyle oluşan ilave maliyetler (kapalı sistem ilaç transfer cihazları - CSTD kullanımı vb.) düşürülebilir ve farmako-ekonomiye destek sağlanabilir.
Kemoterapi tedavilerinde kullanılan ilaçların toksisite değerlendirmesi, güvenilir kaynaklarda ve bilimsel çalışmalarda açıklanan verilere dayanarak, ünite sorumlu eczacıları tarafından karar verilmesi gereken bir konudur. Ünite sorumlu eczacıları, ilgili kaynak taramalarını yaparak bu grup ilaçlar için bir prosedür oluşturabilirler.
Kaynaklar
¾ NIOSH List of Antineoplastic and Other Hazardous Drugs in Healthcare Settings, 2016
¾ Accessing the Risk of Handling Monoclonal Antibodies
¾ NIOSH 2018 NOTICE
